Ардақ Нұрғазыұлы— ақын, прозаик һәм сыншы. 1972 жылы дүниеге келген. 1995 жылы жоғары оқу орнын тамамдаған. 1991 жылдан бастап шығармалары жарық көріп келеді. 2006-2008 жылдары «Шетел әдебиеті» газетінің Бас редакторы болған. Қазір «Алматы ақшамы» газетінде тілші. «Жалған бостандық кітабы» (2009 ж.), «Арақұс» (2012 ж. қазақ-қытай тілінде)  өлең жинақтарының, «Қазақтың модернистік поэзиясы» (2010 ж.) сын еңбегінің, «Сызықтар мен нүктелер» (2010 ж.) әңгіме жинағының авторы. Өлеңдері ағылшын, қытай тілінде жарық көрген. 

 Ұлықбек ЕСДӘУЛЕТ, ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты
«Нобель сыйлығының лауреаты, Ыстамбулда тұратын түрік жазушысы Орхан Памуктың қазақ тіліне аударылған «Менің атым Қырмызы» және «Сезім музейі» атты қалың романдары  қолыма тиді. Әсем безендірілген, томдарды 2000 данамен басып шығарған астаналық әйгілі "Фолиант" баспасы. (бас директоры Нұрлан Исабеков). «Менің атым Қырмызы» романы туралы кезінде «Frankfurter allgemaine»  басылымы: «Түрік жазушысы Орхан Памук Европаға романның қалай жазылуы керектігін көрсетті» деп жазғаны бар. «Менің атым Қырмызыны» түрік тілінен аударған Амангелді Құрмет. Ал талантты ақын қарындасымыз Маржан Ершу аударған «Сезім музейі»  романы түпнұсқада жарық көрген соң (2008) төрт жылдан кейін шығармада суреттелген Шұқыржұма деген жерде кейіпкер қыз Пүсін тұрған үйден шынында да «Сезім музейі» ашылғанын білуші едім. Жол түсіп, реті келсе ат басын арнайы бұрып, көруге тұратын сол музейдің  ашылуына автордың өзі мұрындық болған.
      2005 жылы «Қар кітабы» үшін басына қара бұлт үйіріліп, соттала жаздаған атышулы қаламгерге сол тұста Стамбул соты кешірім жасағаны да есімде. Артынша оған Швед Академиясы Нобель сыйлығын берген. Бірақ түрік дүниесінің «армян қырғыны» деген шікәмшіл тақырыпқа байланысты оған таққан айыбы бұдан азая қойды ма екен? Оның атақ-даңқының әлемге жайылуына ағысқа қарсы жүзіп, қалыптасқан қағидаларды мойындамай, түріктерден өзгеше, ерекше көзқарас ұстануы да үлкен әсер еткенін айта кету керек шығар. Кереғар көзқарасы жөнінде кім не десе о десін, мықтылығы мойындалған Мамықтың баласы - Орхан Памуктың әлемдік әдебиеттегі ұлы орнына ешкім шәк келтіре алмас. 2023 жылы Қазақстан Жазушылар одағы тарапынан «Сезім музейі» романын қазақ тіліне аударғаны үшін Маржан Ершуге Халықаралық «Алаш» сыйлығы берілді».

Жанат ЖАҢҚАШҰЛЫ, ақын
«Сезім музейі» десе, сезім музейі. Кітапты оқып отырып өз жан дүниең сезім музейіне айналып кетеді. Бір кезде өзің қызықтаған, кейінірек ұмыт еткен бір сезімдерді мұрағаттардың ішінен тауып алып мəз боласың. Сезім кітабы маған ұнады».

 Мерей ҚАРТ, ақын 
«Сезім музейі» романын оқып шықтым. Махаббат, адамгершілік,адалдық, ынсап тұнып тұрған өмірді ерекше суреттеген екен. Сүйсіне ыждағаттылықпен тауыстым. Бизнесмен жігіт Кемал мен һас сұлу Пүсіннің арасындағы қызық пен шыжыққа толы хикаялар тізбегі әсерлі баяндалады».

Бақытгүл САРМЕКОВА, жазушы
«Сезім музейін» оқып бастағаныма 3-4 күн болды. Түріктер түрлері жүн-жүн, қабақтары қатулы, суық көрінгенмен әйел затына келгенде жүректері тым осал, әсіре сезімтал ма деп ойлап отырмын. Қызға анандай болып ғашық болу дегенің?! Оқып отырып сонша боркемік болғанына жының ұстап,  Кемалді басынан оқтаумен қойып қалғың келеді. Бірақ, шынымен біз қазір сезімнен алыстап кеткен екенбіз, тым салқынқанды, тым ақылды болып алғанбыз. Сондықтан, сезімді тосырқап қарсы аламыз, тез құтылғанша асығамыз, себебін, салдарын, пайдасын іздейміз».

Ләззат АХАТОВА , заңгер
«Орхан Памуктың  «Сезім музейі» кітабын оқып жатырмын. Памук Нобель сыйлығын алған жазушы ғой. Түрік халқының әдет-ғұрпы, менталитеті біздікіне ұқсайды екен. 30 жасар жігіт пен 18 жасар сұлудың махаббат хикаясына кіріп кеткенім сонша, қолым қалт етсе болды, сол кітапты іздеймін. Баяндалуы - шынайы, тілі қарапайым. Сонысымен де жұртшылықты тартып алса керек». 

Әнел МАРАТОВА , оқырман
«Орхан Памук түрік жазушыларының ішіндегі ең мықтысы болып табылады. «Сезім музейі» махаббаттың сыры мен мұңы туралы жазылған үздік романдардың бірі. Мұнда 20 ғасырдың екінші жартысындағы ыстамбулдық жігіттің махаббаты туралы айтылады. Шығармада махаббаттың азабы, қиыншылығы, сүйініші мен күйініші айна қатесіз суреттелген. Махаббаттың құдіретін ерекше стильмен түсіндірген бұл шығарма маған қатты ұнады.Оқырман ретінде оқуға кеңес беремін». 

Марфуға ШАПИЯН, журналист
 «Фолиант»  баспасына барып, Орхан Памуктың қазақшаға аударылған «Сезім музейін» алдым. Бұл – Кемал деген жігіт пен Пүсін деген қыздың басынан өткен махаббат оқиғасы суреттелетін кітап. Кітап маған түрлі-түрлі эмоция сыйлады. Бірақ кітаптың соңы, яғни, финалы керемет! Кемалдың: «Бәрі де білсін! Мен өте бақытты ғұмыр кештім. Мен өмірде махаббат деген құдіретті сезімге бас идім! Сол үшін де бақыттымын!» – деуі, оның өмір бойы көрген бүкіл қайғы-қасіретін жуып, оқырманның да еңсесін басқан ауыр жүкті арқасынан аударып тастағандай болады». 

Байғали ЕСЕНӘЛІ, актер
«Орхан Памук та, Маржан Ершу да бақытты!».

Қырмызы БАЙМЕН, педагог 
«Күшті кітап! Алып оқыған адам 70-80 жылдарға ойша барып қайтады».

Гүлзада ИКСАНҚЫЗЫ, оқырман
«Сезім музейі» романын оқып шықтым. Əрине, бірде толқып, бірде шалқып, бірде мұңға батып кейіпкерлер өмірімен біте қайнасуыма себепкер жан, ол, əрине Маржан Ершу. THE WASNINGTON  POST басылымы : «Орхан Памук осы кітабымен бәрімізге махаббаттың құдіретін ұғындырды», - деп жазған екен. Расымен де солай. Махаббат құдіретін, ғажайып сезімді сездірген аударманың  жатық, жүрек түбіне жете білуі де керемет». 

Фархат ӘМІРЕНОВ, журналист
 «Орхан Памуктың «Сезім музейі» және «Менің атым Қырмызы»  кітаптарын баспаның өзіне барып, сатып алдық. Оқырмандардың көбі кейбір кітаптарды «Бағасы удай» деп қымбатсынып жатады. Біздіңше, кітаптың құны қашанда қымбат және базардағы саудаласу кітап атаулыға мүлдем жүрмейді. Сонымен, алдымен қолымызға «Сезім музейін» алдық. Аты айтып тұрғандай, тақырыбы – махаббат. Дәлірек айтсақ, дәулетті отбасыдан шыққан Кемал есімді жігіттің Пүсін атты бойжеткенге деген өшпес сезімі. Кітап жеңіл оқылады. Әу баста Кемалды психикалық дертке шалдыққан жан шығар деп ойладым. Бірақ, романның соңына жеткенде бұл ойымнан түбегейлі өзгердім. Қайта  Кемалға деген құрметім артты. «Сезім музейін» оқып болған соң, ойыма өзімнің Естай атам оралды. Ғашығы Қорлан сыйлаған жүзікті 51 жыл қолынан тастамаған бабамның өмір жолы да тамаша романға сұранып-ақ тұр. Әрине, Естай мен Қорлан тақырыбына Мұзафар Әлімбаев, Қасым Аманжолов, Мұхтар Шаханов, Ербол Шаймарденов сынды қабырғалы қаламгерлер поэзиялық дүниелер жазды ғой. Ал, роман... Жоқ!.. Махаббат. Жаттанды, жауыр тақырып. Бірақ  О.Памук осыны басқа қырынан баяндаған. Жазушы бұл шығармасы арқылы қалың оқырманға махаббаттың құдіретін ұғындырып қана қоймай, болашақта махаббатты музейден іздеп жүрмейік деген ой айтады. Кітаптың негізгі түйінін біз осылай түсіндік. «Сезім музейін» оқып болған соң, көкейде бір сауал қылаң берді. Кітапты жазған - ер адам, роман бірінші жақтан, яғни ер адамның - Кемалдың атынан баяндалады ғой... ал аудармашы – әйел адам. Маржан Ершу. Орхан Памуктің бұл кітабын аудару қаншалықты қиынға түсті екен?.. Айтпақшы, Түркияға барып жатсақ, Орхан Памук ашқан музейге міндетті түрде соғу керек екен».

Ая ӨМІРТАЙ , журналист
«Сезім музейі» - тірлікте жолы тоғыспаған ынтық жүректер үшін көрсетілген құрмет, сүйе білетін жандардың кіршіксіз сезіміне орнатылған ескерткіш сыңайлы. 4 қабатты шағын музейді оңай тауып аламыз дегеніміз бекершілік болыпты. Картаны бағытқа алғанымызбен, ыстық күнде жүрісіміз өне қоймады. Оның үстіне тар көшеде біресе көлік, біресе мотоцикл ағызып өте шығып әбден берекені алады. Көшеден көше кезіп келе жатып, Музейге жеттік. Сонымен алғашқы қабатқа кіре қалғанда сізді тұтас қабырға толы темекінің тұқылы түкті кілемдей қарсы алады. Карамель кәмпиттей тәтті мұңмен қатар көңілсіз күндердің елесі көлбеңдегендей болады. Екінші-үшінші қабатқа өрлегенде сіз роман желісіне қаныға түсесіз. Нишанташының бай отбасынан шыққан Кемал мен дүкенде сатушы болып істейтін Пүсіннің ынтыққа толы өмірі көз алдыңызда шындыққа айналады. Бәлки, әлдеқашан ұмытуға айналған көмескі сағынышыңыз да су бетіне шағылысқан күн сәулесіндей жүрек түкпірінен жарқырай елес беруі де ғажап емес! Көркем музей қонақтарға «ХХ ғасырдың екінші жартысындағы  Ыстамбул өмірінен» таңғажайып сыр шертіп тұр. Әйнек артында қатырылған қою түрік кофесі соның дәлелі». 

             МЕН НЕГЕ «СЕЗІМ МУЗЕЙІ» ДЕП АТАДЫМ ?

   Түрікше түпнұсқасында кітап «Бейкүнә музей» деп аталады, ағылшынша аудармасында «Кінәсіздік музейі», қытай аудармасында «Кіршіксіз музей», орысша аудармасында «Музей невинности» деп аталыпты, тағы басқа тілдерге аударылғанда осы атаудың маңайынан алыс кетпепті. Мен неге «Сезім музейі» деп атадым? Романның тақырыбы мені ойландырды. Қазақ тілі- өте бай тіл. Мақалдап, өлеңдетіп сөйлейтін халықтың өкіліміз. Тікелей аударма «Бейкүнә музей» деген сөз құлаққа әдемі естілмейді әрі түсініксіздеу. «Саф музей» немесе «Пәк музей» деген сөздер де көңіліме қонбады. Әлемдегі музейлердің бәрі сол жерде жинақталған жәдігерге деген құрметтен, ынта-ықыластан, махаббаттан туған. Яғни, сезімнен туған. Памук  бұл шығармасында осы заман келбетін, қоғам дамуындағы адамдардың материалдық игіліктерге құмартуы, адам бойындағы жағымсыз мінездердің тез өріс алуы, тіпті күндердің күнінде махаббат деген аяулы сезім де музейде калады-ау, бір замандардағы қылыш, дулыға сияқты деген үлкен ой айтып отыр, бірақ ол ойын ашық бажырайтып айтпай, музей тақырыбымен көрнекілендіріп жіберген. Бұл кітаптың бір сиқыры бар. Оқиғаға бай. Орхан Памук - көрместі көретін, сезбесті сезетін жазушы. Өткен шақ пен осы шақты байланыстырып, болашаққа болжау жасай алатын қасиеті қаламгердің фантазиясының ұшқырлығынан, жадының мықтылығынан хабар береді. Осы романнан кейін маған бір ой келді. Тәуелсіздік алғанымызға биыл отыз жыл толды. Тоқсаныншы жылдардың басында адамдар қандай бәтеңке киді, қандай музыка тыңдады, қалай сөйлейтін еді? Сол жылдардың суреті неге біздің жазушыларымыздың романында жоқ? Сол кездегі адамдардың пейілі, ықыласы ғана емес, сол уақыттағы қыздардың киген мода көйлегі мен туфлиі де өткен күннен бір белгідей қызықтырмай ма? Біздің әдебиетте осындай детальдар жетіспей жатыр. Памук осындай фактілерді қалтарыста қалдырмай, жан бітірген. Шетелдік басылымдар дәл байқағандай, «Памуктың сырлы әлемінен шыққыңыз келмей қалатыны» рас. 2016 жылдың караша айында, Астанада, Еуразия  Халықаралық Кітап көрме- жәрмеңкесі  кезінде «Сезім музейінің» тұсаукесері өткен еді. Памуктың  атына қанық оқырман қауым бұл кітапқа қатты қызығушылық танытты. Сол кезде іштей ойлағам «Қазіргі елдің сезімі бірер апталық қой, уау» дейді де, бір толқып басылар. Сосын ұмытып кетеді ғой» деп. Бірақ бұл кітап оқырмандарға ұнайтын сияқты. «Фолиант» баспасының тапсырысымен аударылған бұл кітап интернет желісі бойынша сатылымда алғашқы орында тұр екен. Баспадан бірнеше рет басылып шықты. Әлеуметтік желілерде оқырмандар «Сезім музейі» парақшасын ашып қойыпты. Онда жүзден аса пікірлер, пост жазылған. Оқығандар  пікірлерін қалдырса, бұл кітапты оқымағандар оқуға асық екенін жазады, сатып алудың жарнамасы да қызады екен арасында. 2019 жылы Ыстамбулдағы «Сезім музейіне» жолым түсті. Сол жылы ақпан айында  Анкарада, Ыстамбулда «Дина –Dina» («қазақша-түрікше), «Қожанасыр жырлайды» (Махмут Каядан аударма), «Сезім музейі» (Орхан Памуктан аударма) кітаптарымның тұсаукесері өткен еді. Сол сапар барысында мен осы Музейге  бардым. Музейде  түрлі экспонаттармен бірге Орхан Памуктын 45 тілге аударылған «Masumiyet muzesi» («Сезім музейі») кітаптары қойылған. Бұл қатарда 46- шы болып, «Сезім музейі» қазақша кітабымыз да орын алатын болды. Кітабыма  қолтаңбамды  жазып, музейге сыйладым. Музейге  келушілер көп болады екен. Әсіресе туристер  көрмекке құмар дейді. Ұлықбек Есдәулет ағамыз жазғандай, Орхан Памуктың басына  2005 жылы «Қар» атты саясат тақырыбында жазған кітабы  үшін басына қара бұлт үйірілгені рас. Түркия жазушыны осы  кітабы үшін қатаң айыптап жатты. Орхан Памук қалың түрікке ренжіп, Нобель сыйлығынан алған мол қаржысына малданып, елден безіп, Америка асып көшіп те кетпеді. Ыстамбулында отырып, романдарын жаза берді. Ол өзі ерік-жігері өте мықты қайраткер тұлға екен. Мына бір оқиға есіме түсіп отыр. 2011 жылы Түркияға поэзия фестиваліне барған едім. Шара барысында қатысушы ақындарға  кітап дүкенінін аралатты. Кітап дүкеніне барғанда, ең алдымен белгілі қаламгерлердің кітаптарын іздейміз ғой сөреден. «Орхан Памуктың кітабы бар ма?» деп едік, сатушы Памуктың қызыл кірпіштей қалың кітабын алдымызға қойды да, жаратпаған пішінмен «Бағасы-1 лира» деді. 1лира –1теңге деген сөз ғой. Сонда таңырқап қараған едік.  
    Түркияда «Сезім музейінің» алғашқы басылымы  2008 жылы шыққан. 2012 жылы Орхан Памук Шұқыржұмада  «Сезім музейін» ашқаннан кейін, 2012 -2014жылдар аралығында бұл кітап Түркияда үш рет басылып шыққан екен. Памук  шындығын «Сезім музейі» кітабының 2014 жылы шыққан басылымында роман туралы соңғы түйін деген бөлімде өзі былай деп жазған ғой. «Кемал да, мен де қоғамнан шеттетілдік. Кемал сезімінің кесірінен, мен саяси көзқарасымның кесірінен» деп. Бұл - оның шындығы. «Өлең өзі тулайды қайшылықта» деген Мұқағалидің жырына ден қойсақ, Памуктың  ішкі жан арпалысы мен шығармашылық азабын ұға аламыз. Памук кітабының атын «Бейкүнә музей» деп атауы, музей ашу идеясы бәрі бір бірімен қабысып жатыр. Памуктың сұңғылалығы соншалық , өз тағдыры - өзі мұңын алыстан орағытып әкеліп, «Пүсін-Кемал» деген әдемі ертегіге айналдырып, кітаптың соңын музейге ұластырып, әдебиетте бұрын соңды болмаған жаңалық ашып, түріктің ғана емес әлемнің басын айналдырып, ойлантып қойды. Автор Кемалдың аузына «бұл хикаяны жазатын жазушы іздедім» деген сөз салады. Бұл Памуктың «мен бармын , жазушылық үнім бар» деген айқайындай естілмей ме?  Кітаптың соңғы тарауында Кемалдың аузымен айтылатын мынандай сөздер бар: «Орхан мырза, сіздің «Қар» атты романыңызды оқыдым, – деді. – Мен саясатты жақсы көрмеймін. Сондықтан ренжімеңіз, біраз қиналдым. Бірақ соңғы тарауын ұнаттым. Мен де сол романның қаһарманы сияқты, оқырманға бір нәрсе айтқым келеді. Оған хақым бар ма? Олай болса, кітаптағы соңғы сөзім былай болсын! Осы сөзіммен аяқтаңыз романыңызды. Орхан мырза, өтінемін ұмытпаңыз!
– Ұмытпаймын, Кемал мырза! 
Пүсіннің суретін сүйіп, күртесінің жүрек тұсындағы төс қалтасына салды да, маған жанарын мұңға емес, нұрға толтырғандай күлімсіреп, былай деді: 
– Бәрі де білсін! Мен өте бақытты ғұмыр кештім. Мен өмірде махаббат деген құдіретті сезімге бас идім! Сол үшін де бақыттымын». Памук басы бәлеге қала жаздаған өзінің «Қар» романы туралы үкімін  кейіпкерінің тілімен естіртеді. Осы диалог сұмдық қой! Бір сойқан басталып кете ме деп шошына бастасаң, Кемал сөзінің соңында жайбарақат риза қалыппен :«Мен өмірде махаббат деген құдіретті сезімге бас идім! Сол үшін бақыттымын!» дейді. Ойпырмай , неткен жоғары дауыс, қандай көңіл шалқуы дейсің?! Кемалдың Пүсін сұлуы - дүкенде сатушы. Памук  Пүсінді неге басқа мамандық иесі қыла салмаған? Мәселен, гүл өсіруші немесе тігінші. Памук бас кейіпкерін сатушы қыз қылуы да тегін емес. Барлық жаңалық  дүниеге дүкеннен тарайды. Тіпті кітап та! Өзім ақын болғандықтан, дүниенің  көбіне ішкі жағына, қатпарларына үңілгенді жақсы көремін. Неге олай? Мұнда не жұмбақ, құпия бар деп тереңдерден сыр іздеп, өзімнің де басым қатады. «Сезім музейі» деп кітаптың атауын түпкілікті өзгертіп жіберуім сондай қиялымнан туған. Сезімі азайған ғасырда өмір сүріп жатырмыз. Қазаққа не жетпейді? Сезім жетпейді. Сондықтан «сезім» сөзін басты назарға ұстап, эмоциялық күш, реңк бердім. «Сезім десең, сезім екен» деп оқырмандар да құлап түсті. «Сезім музейі» құлаққа жағымды сөз болып тарады, сезім деген сөз талай поэзиялық әңгімеге тақырып болды. 
    «Менің  дінім - әдебиет. Әдебиет те адамзат баласының  сезімін тәрбиелейді» деген екен Орхан Памук бір сұхбатында. «Сезім музейі» кітабы жайлы ағыл-тегіл сезіммен ақтарылып талай оқырман  әлеуметтік желілерде ой-пікірлерін білдірді. Солардың ішінде жас жазушы Бақытгүл Сармекованың пікірі ұнады. Сөзімнің соңын Бақытгүлдің сөзімен аяқтағанды жөн көрдім. «Біз қазір сезімнен алыстап кеткен екенбіз, тым салқынқанды, тым ақылды болып алғанбыз. Сондықтан, сезімді тосырқап қарсы аламыз, тез құтылғанша асығамыз, себебін, салдарын, пайдасын іздейміз...». 
                                               Маржан ЕРШУ, ақын-аудармашы

«Сәлематсыздар ма? Мен - Орхан Памукпын! 2008 жылдың тамыз айында «Сезім музейі» романым жарық көргеннен кейін, арада төрт жыл өткен соң, 2012 жылы Ыстамбулдың Шұқыржұма ауданындағы Пүсін тұрған үйде «Сезім музейін» аштым. Бұл музейді көргісі келетіндер осы кітапты қолдарына алып, кітаптағы билет суретіне мөр бастырып, музейді тегін аралай алады. 
   2012 жылы ашылған бұл музейде тек Пүсіннің ғана емес, анасы Несібе мен әкесі Тарық мырзаның, Кемалдың да тұтынған заттары бар және романдағы кейіпкерлердің күнделікті қолданған заттарын, сыйлықтарын, отшақпағы мен темекі тұқылдарын, романда суреттелген Ыстамбулдың көріністерін,открытка, фотосуреттер, фильмдер т.б заттар қойылған.1990 жылдардың ортасында махаббат тақырыбында роман жазуды жоспарладым және роман кейіпкерлерінің музейі болса деп ойлай бастадым. Басыма музей идеясының қалай келгенін «Заттар музейі» атты кітабымда түсіндірдім. 
   1996-2000 жылдар арасында таңертең қызым Рүйяны мектебіне апаратынмын. Жол бойы жазам деп жоспарлаған «Менің атым Қырмызы», «Қар» атты кітаптарымдағы оқиғаларды ойлай жүріп, кеңсеме келетінмін. Шұқыржұма көшесінде ұсақ-түйек сататын «Бит» базары болатын. Мен романымды жазып бітіріп, музейді ашқанымша көптеген жылдар өтті, бұл кішкентай базарлар қазір үлкейді. Бұл «Бит» базарында ескі үстелден күлсалғышқа дейін, қасық-шанышқыдан бастап бала кезімде ойнаған ойыншыққа дейін, айва үккіштен тұздықсалғышқа дейін сатылатын дүкендер бар еді. Сондай-ақ, ескі журналдар, кітап, карта және фотосурет сатқан жерлерді ескілігін бұзбай сақтап қалсам деген тілегім болды.  Осы дүкендерден сатып алған ескі заттар мен өз отбасымның өмірінде қолданылған ескі заттарды жинастырып бір «Үй музейін» жасауды сол жылдары ойлап, Музейге айналдыратындай бір ескі үйді табу үшін Шұқыржұма  көшелерін  көп араладым. Музейге айналдыра алатын үйді (қазіргі «Сезім музейін») сатып алған кезде, ішімдегі арманшыл кішкентай коллекционерге жан бітті. Бұрын коллекцияға қызығушылығым болмаған еді. Сөреден көрген ескі тұзсалғышты, ескі сигарет трубкасын,ескі бір таксометр немесе ескі бір иіссу құтысын, осы заттардан коллекция жасау үшін, осы заттарды оқыған романыңыздың бір бөлімін жазу үшін сатып алғанмын. Осы романда аты аталған қазір пайдаланудан шығып қалған ескі заттарды сатып алып, үстелімнің үстіне қойып қызық ойға шоматынмын. Бұл қызығушылығым күн сайын арта түсті. Романыма тақырып тапқандай болдым. Бұл ескі заттарға деген сезімім мені түрлі ойларға жетелейтін. Мен кейіпкерлерімнің отбасым тұтынған заттарды қолданғанын ұнаттым. Мысалы, әкемнің таққан галстугі Кемалдың әкесінің галстугы болып, анамның тоқыма инелері Несібе тәтенің қолында жүрді. Бала кезімде ас үй дастарханында тұратын су құятын сары әдемі құмыраны коллекцияға қоспай, романымның бас кейіпкері Кемалдың үйінің дастарханына қойдым. Сатып алған көптеген көне заттарым да романыма жан бітірді. Қазіргі романның жазылуы қандай болуы керек деп ойласақ, бір кітаптың рухани күшін адамзат әлеміне жеткізу үшін жинаған заттарымызбен байланыс құру керек. Біздің сезімтал поэтикалық ойларымызды оятқан заттарды бір қатарға тізіп, бір романның  композициясына сала аламыз. Нобель сыйлығынан алған қаржымды түгелімен осы музейді құруға жұмсадым. Ешкімнен қаржылай көмек алмадым. Бұл музейімді ашқан соң, қалам мен қағазыммен қалдым, бұған еш өкінбеймін. Өзімнің суретшілік және архитекторлық өнерге жақындығым бар. Бұл музейге көп күш жұмсадым десем де болады. Суретші, архитектор, дизайнер, құрылысшылармен көп жұмыс жасадым. Режиссерлермен романдағы эпизодтарға арнап, видеороликтер дайындап, фотографтардың да еңбегіне сүйендім. Музейді  біреу-міреу бүлдіріп кетпесін деп көптеген күзетші де жалдадым. Ақырында арманым  жүзеге асты. «Сен жазушысың, саған музей неге керек» дегендер де болды. Кітап жазсам, сол кітап негізінде, кітаптағы кейіпкерлерім туралы музей болса деген ойымның жүзеге асуы қиындықпен келсе де, бұл ісім маған  қуаныш сыйлайды. Осы Музей арқылы шығармашылығыма өзім инвестиция салдым десем де болады. Мен жас кезімнен жаза бастадым. Менің бағыма орай, әкемнің үлкен кітапханасы болды. Әкем жазу-сызуға  жақын адам еді, өлеңдер жазды. Бірақ өлеңдері  көңіл жұбатарлық қалыпта болғанмен, кәсіби ақындықтың денгейіне жете алған жоқ. Маған  ата-анам «сен жаза алмайсың, жазба» дейтін еді. Бұл сөз мені төменге емес, өрге қарай сүйрейтін. Мен ешкімді тыңдамадым, жаза бердім. Менің жақсы көретін жазу машинкам, қалам мен қағазым болды. 
     Махаббат - шығарманың тұздығы. «Сезім музейі» романын  музей сезімін түсіндіру үшін емес, махаббат сезімін ұғындыру үшін жаздым. Бұл романда махаббат деген ұлы сезімді  психологиялық, мәдени-антропологиялық тұрғыдан түсіндіріп жаздым. Махаббатты жеңіл-желпі баяндағым келмеді. Мысалы: «Мен саған ғашықпын, көргенше асықпын» деген сөз сияқты. Махаббаттың сүйініші мен қуанышын ғана емес, қайғы-қасіреті мен жан азабын да сезіндіргім келді. «Сезім музейі» ең алдымен, махаббат туралы роман. Махаббат адамның өресіне, дәрежесіне, жынысына, ішкі мәдениетіне, мемлекетіне, тіпті дініне қарай бөлінеді. Романдағы махаббат хикаясы – 20 ғасырдың екінші жартысындағы ыстамбулдық бай бір жігіттің басынан өткен махаббаты. Оқырманның махаббаты Кемалдың да махаббатынан терең болатынын ойладым. Роман жарыққа шыққаннан кейін кейбір оқырмандар Кемалдің эгоистілігін ұнатпады, романтик және сезімтал емес деді, ал басқа бір оқырмандар хикая шиеленіскен сайын Кемалды жақсы көргендерін айтып, романтик кейіпкер санайтындықтарын айтты. Мен бұл екі ойды да қолдаймын. Осы романым шыққан соң маған :«Орхан мырза, сіз осы Кемалдың өзі емеспісіз?» – дейді жұрт. «Жоқ! Мен Кемал емеспін. Ол- менің кейіпкерім» деу өте оңай. Кемалдың ғашықтық, құмарлық сезімдерінің менің басымнан өтпеді деу қиындау. Жазушы болу  дегеніміз – өз сезіміңді өзгенің сезімі не өзгенің сезімін өзіңнің сезіміңдей ғып жеткізу емес пе?! Мен Кемалдың ойдан шығарылған кейіпкер екендігін айтсам да, оны өмірде болғандай ғып сендіруді қалаймын. «Орхан мырза, сіз өміріңізде кейіпкеріңіз сияқты жақсы көрген заттарды жинаған кезіңіз болды ма?» деп сұрағандарға: Кітаптың өмірден нәр алатындығын айтамын. Жақын ағамның  «Шевролеті» болғандығы, оның Четин деген жүргізушісі болғандығы рас. Харбие ауданындағы «Сатсат» кеңсесінің орнында әкемнің бас директор болып қызмет еткен «Айгаз» кеңсесі болған еді. Кітабымдағы кейіпкерлердің прототиві өмірде бар адамдар деуге болады. 
     ... 2012 жылы «Сезім музейін» ашқаннан кейін маған «Орхан мырза! Сіз  осы Кемалдың өзі емессің бе?» деген сұрақтар тағы да қойылар еді. Бәлкім сол үшін осы жауапты ойлап таптым. Балалық шағымды, жастығымды 
1950-1990 жылдар арасында Нишанташы ауданында өткіздім. Кемалдың отбасы да, достары да менің отбасыма, қоршаған ортама өте ұқсас. Кейін мен де, кейіпкерім Кемал да өмір сүрген ортамыздан шеттетілдік. Екеумізге ой мен жалғыздық жар болды. Романымдағы Кемал ғашықтық сезімінің кесірінен, ал мен саяси көзқарасымның кесірінен жалғызбын. Екеуміз де бұған өкінбейміз...» 
 Түрікшеден аударған: Маржан ЕРШУ                        

 Редакциядан: Түріктің атақты жазушысы, Нобель сыйлығының лауреаты Орхан Памуктың «Сезім музейі» романынан оқырмандардың сұрауы бойынша үзінділер жариялаған едік. Әлемнің елуден аса тіліне аударылып, « үздік махаббат романы» атанған бұл кітапты қазақ жұртшылығы да жылы қабылдады. Оқылым жағынан алдыңғы орында болғанын да оқырман қауым жақсы біледі. «Сезім музейі» кітабын оқыған оқырмандардың ой- пікірін күтеміз.

Бұл кітапты жазу үшін мен Орхан Памук мырзаны іздеген болатынмын. Оқиғаны әңгімелегенді жақсы көретін, өз ісіне жауапты бір адам деп естіген едім. Әкесі мен ағасы, әкеммен, біздің туыстарымызбен кезінде бірге жұмыс істеген екен. Памуктер байлықтарын жоғалтқан ескі Нишанташы әулеттерінен болатын, сондықтан да басымнан кешкен оқиғамды жақсы түсінер деп ойладым. Орхан мырзамен алғашқы кездесуімізге дайындалып бардым. Пүсін туралы айтпас бұрын, оған соңғы он бес жылда жер бетіндегі мың жеті жүз қырық үш музейді аралағанымды, билеттерін де жинағанымды, қызығушылық танытар деп сүйікті жазушыларының музейлері туралы да айттым. Илье-Комбредегі «Марсель Пруст» музейінде жазушының романындағы қаһармандарының портреттерін көрудің маған роман туралы емес, жазушының өмір сүрген әлемі туралы бір түсінік бергендігін айттым. «Тагор» музейінде жазушының салған акварель суреттеріне сүйсіне қарағанымды , Балтиморда «Эдгар По» үй музейі маған ұнағаны жайлы әңгімеледім. Орхан мырзаға, өмірімде көрген ең тамаша жазушы музейі Римдегі «Марио Прац» музейі екендігін айттым. Сурет пен әдебиетке бірдей қызығушылық танытқан романтизмнің ұлы тарихшысы Марио Працтың үйіне мен сияқты қабылдау рұқсатын алып барар болса, ұлы жазушының керемет коллекциясының әңгімесін жеке-жеке роман сияқты әңгімелеген кітапты да оқу керек екенін айттым.. 
-Орхан мырза! Сізге басымнан кешкен махаббат оқиғасын  әңгімелеп берсем бола ма?
– Әрине, сізді тыңдап отырмын.
Осылайша Орхан Памукпен  алғашқы кездесуімізде, жаныммен не сезсем, соны бір оқиғадан екінші оқиғаға өтіп, үш сағаттай әңгімелеп бердім 
– Мен Пүсінді танимын, – деді Орхан мырза, – Жастай қайтыс болғанына жаным ашиды. Мына жердегі дүкенде  сатушы болған еді ғой. 
– Шынымен танитын ба едіңіз? Ғажайып жан еді ғой, солай емес пе?! Сұлулығын емес, жан-дүниесін айтып отырмын, Орхан мырза!
– Әрине, оған сөз бар ма?! Сізде шынымен Пүсіннің барлық заттары болса, оларды да көргім келеді. 
    Бір күні Орхан Памук Шұқыржұмаға келді. Бұрынғы ескі үйді музейге айналдырған ғимараттағы коллекцияларымды ұнатқандығын жасыра алмай  шын жүрегімен қуанып, қызығушылық танытты. Кейде бір затты, мысалы, «Шанзелизе» дүкенінде Пүсінді алғаш көргенімде киген сары туфлиін қолына алып оқиғасын сұрайды, мен де сол күнгі әсерімді айтып беретін едім. Кейін жүйелі түрде жұмыс жасай бастадық. Ыстамбулда болған кездерімде аптасына бір рет музей-үйімдегі шатыр бөлмесіне келіп, менің жинаған заттарым мен фотосуреттеріме қарап отырып, романда  не жазылуы керектігін сұрайтын, мен жауап беретін едім. Сөзімді мұқият тыңдап, өзінің қойын дәптеріне  қысқаша жазып алатындығын  ұнататын едім.
– Сіз романыңызды тезірек  бітіріңіз. Қызығушылық танытқандар ол кітапты алып музейіме келсін. Олар менің Пүсінге деген махаббатымды жақыннан сезіну үшін музей ішін аралап қарап жүргенде, мен шатырдағы бөлмемнен үй киіміммен алдарынан шығайын.
– Бірақ сіз әлі музейіңізді бітірген жоқсыз ғой, Кемал мырза, – деп жауап беретін еді Орхан мырза. 
– Әлемде менің әлі көрмеген көптеген музейлерім бар, – деп күлетін едім. Оған музейлердің үнсіздігінен ішімде бір рухани құбылыс оянатындығын айтып, сол күш мені алыс елдерге өзім әлі көрмеген музейлерге саяхатқа шақыра түсетінін айтатынмын. Саяхаттарымнан оралғанда, Орхан мырзаға телефон соғатын едім. Оған көрген музейлерім туралы айтып, билеттерін, таныстыру ақпарат кітапшаларын және өзіме қатты ұнаған кейбір музейлерден қалтама салып алған арзан заттарды көрсететін едім. Осындай бір саяхаттан кейін, өзімнің көрген музейлерім  туралы айта отырып, одан роман туралы сұраған едім. 
– Кітапты жіктік жалғауының бірінші жағымен жазып жатырмын, – деді Орхан мырза. 
– Қалай сонда?
– Кітапта оқиғаны өз атыңыздан әңгімелейсіз, Кемал мырза. Мен сіздің атыңыздан жазамын. Соңғы күндері өзімді сіздің орыныңызға қойып, сіз сияқты болу үшін жұмыс істеп жүрмін.
– Түсіндім, – дедім, – Ал сіз дәл мендей ғашық болып көрдіңіз бе, Орхан мырза?
– Ммм. Тақырыбымыз мен емес, сізсіз ғой! – деп ол үндемеді.
                                                  *** 
-Иә, тақырып ғажап емес пе, Орхан мырза ?! Музейімде тек түрік халқы үшін ғана емес, дүниедегі барлық ұлттарға, өмірімізді мақтан тұту керектігін жеткізгім келеді. Саяхаттадым, көрдім: Батыстықтар мақтанып жүргенде, басқа ұлттар ұялып өмір сүріп жүр. Ал егер өмірімізде ұят деген заттар көрмеде болатын болса, бұл да мақтанатын нәрсе екендігіне көздерін жеткізеді, – деді Кемал мырза.
Пүсін туралы оқиға, музейдегі  заттардан құралған ерекше жағымды орта мені өзіне баурайтын. Пүсінді есіне түсірген сайын шабытпен әңгімелейтін бұл адамды тыңдағым келетін еді. 
– Музейімнің кереметтігі, көрме алаңының барлық жерінен коллекцияларым мен витриналардың бәрінің көрініп тұратындығы екенін ұмытпаңыз, Орхан мырза, – дейтін еді Кемал мырза. – Бұл  жерден өткен заманның заттарын, яғни, барлық оқиғаны сезіне алғандықтан, музей қонақтары Уақыт сезімін ұмытады. Өмірдегі ең үлкен жұбаныш та осы. Мұны да кітабыңызға жазыңыз. Бұл кітапты сізге қалай жаздырғанымды, сіздің де қалай жазғандығыңызды оқырманнан жасырмайық. Кітабымыздың алғашқы нұсқаларын, қолжазбаңызды да жұмыс біткен соң беруіңізді өтінемін, оны да көрмеге қояйық. Кітабыңызды тезірек бітіріңізші. Кітапты оқығандар, әрине, Пүсіннің шашын, көйлектерін, барлық заттарын көру үшін  қызығып, сіз сияқты осында келетін болады. Романның соңғы бетіне, әрине, Ыстамбул көшелерінің  жол картасын да қою керек. Қызығушылық танытқандар музейімізге келер жолды айналып жүріп өздері тауып келе алатын болсын. Пүсін екеуміздің оқиғамызды білетіндер, көшеде келе жатып, мен сияқты естеріне түсіретін болады. Кітабымызды оқығандар үшін музейімізге кіру бір рет ақысыз болсын. Бұл үшін де кітаптың ішіне билетті де қояйық. Күзетшілер кітаппен келген қонаққа «Сезім музейінің» ерекшеленіп жасалған мөрін басып, кіргізетін болады. Оқиғамызға қанша кісінің қатысқандығын, қанша адам бізге куәгер болғандарын сіздің кітабыңыздан оқимын ғой, Орхан мырза. Өзім олардың атын есіме әрең түсіремін.
      Негізінде баяндап жатқан оқиғада орын алған адамдарды яғни оның таныстарын  іздеп тауып, әңгімелесуім  Кемал мырзаға ұнамайтын еді. Бірақ жазушылығымды ұнататын. Кейде кездескен адамдардың не айтқандығын, не істегендерін сұрайтын, кейде оларды керек қылмайтын, менің неге сонша оларға қызығушылық танытқанымды да түсінбейтін. 
– Музейімізге келетіндер, бір күні біздің оқиғамыз туралы естиді және Пүсіннің қандай адам болғандығын білетін болады, Орхан мырза. Кітапты тезірек бітіріңізші, өтінемін. Музейді аралап жүргендер, заттарға қараған сайын, Пүсін екеуміздің махаббатымызға құрмет көрсететін болады әрі өздерінің махаббатын біздің махаббатымызбен салыстырады. Музейдің ішінде көп кісі болмасын, қонақтар Пүсіннің барлық заттарын қарай алсын. «Сезім музейіне» бір мезетте елуден астам адамның кіргізілуіне тыйым саламын. Топтар, оқушы-студенттер  музейге келмес бұрын алдын ала қабылдауға жазылуы тиіс. Батыс елдерінде күн өткен сайын музейлерге баратын кісілер көбейіп барады, Орхан мырза. Біз жексенбі күндері кемеге мініп, жанұямызбен аралдарға серуенге барсақ, еуропалықтар жанұяларымен жексенбі күндері музейлерге барады. Біздің жексенбі күндері Босфор барларына барғанымыз сияқты, еуропалықтар да музей мейрамханаларына барып тамақ ішеді. Пруст өз кітабында, өлгеннен кейін әпкесінің үйіндегі заттардың  бір ашынажайға сатылғандығын, әпкесінің орындықтарын, үстелдерін осы ашынажайда көрген кезде заттардың мұңайып жылағанын сезінгенін жазған екен. Жексенбі күндері  келген адамның көптігінен музейдегі заттар жылайды, Орхан мырза. Батыстағы музей модасын көрген біздің мәдениетсіз, көрсеқызар байларымыз оларға еліктейміз деп заманауи музей ашқылары келеді. Сурет өнерінде ұлтымыздың үлкен білімі не талабы жоқ. Түрік ұлты өз музейлерінен  батысқа еліктеушілікті емес, өз өмірлерін көрулері тиіс. Бұл музей - Пүсін екеуміздің өміріміміз, басымыздан өткеннің барлығы шындық, Орхан мырза. Мүмкін кейбір заттар оқырманға сөредегі заттар сияқты ашық көрінбеуі мүмкін. Сізге өмірімді шынайы сезіммен айтып бердім, бірақ оның бәрін қалай айтып бергенімді менің өзім де білмеймін. Бастан өткергендерімді, махаббатымның қайғысын, Пүсіннің қасіретін, кешкі аста бір-бірімізге қарап жұбаныш тапқанымыздың, пляжда, кинотеатрларда қол ұстасып бақытты болғандығымызды , музейге келетін келешек ұрпаққа бәрінің шындық екенін, нағыз өмір суреті екенін айтуымыз керек. Бірақ уайымдамаңыз біздің махаббатымызды келешек ұрпақ түсінетіне сенімдімін. Енді елу жылдан кейін, Кайсериден автобуспен келген университет студенттері, жастар қауымы немесе есік алдында кезекке тұрған қолдарында фотоаппарттары бар туристер, сол кездегі Ыстамбулдың бақытты ғашықтары, Пүсіннің сырғасы мен сәмкесіне, көйлектеріне, тұздық салғыштарға, сағаттарға, мейрамхана мәзірлеріне, ескі Ыстамбулдың суреттеріне қызыға қарайтын болады. Қоқыс үйлерінде, ұйым жиналыстарында танысқан ыстамбулдық достарымның  кеме суреттерін, газ суының қақпақтарын, сіріңке қораптарын, пошта открыткаларын, әртістер мен танымал адамдардың суреттерін, сырға жинаған жинақтаушыларымызды және ойыншықтарға қарап, басымыздан өткен бұл махаббатты сезінетіндіктеріне сенімдімін. Сол күндері көрмеге келушілер мұражайда Пүсін мен Кемалдың махаббатына құрмет көрсетушілер, оқиғаның Ләйлі-Мәжнүн, Хұсни-Ашық сияқты тек ғашықтарды емес, бүтін бір әлемнің, яғни, Ыстамбулдың оқиғасы екендігін түсінетін болады, Орхан мырза!
                                                       ***
   ...Романымыздың қаһарманы, « Сезім музейінің» құрушысы Кемал Басмаджы, алпыс екі жасында 2007 жылы 12 сәуір күні, яғни, Пүсіннің туған күнінде, Миланда әрқашан тоқтайтын «Гранд  Хотел» қонақ үйінде жүрек талмасынан қайтыс болды. Кемал мырзаның «Өмірімдегі ең маңызды бес музейдің бірі» (қайтыс болғанға дейін 5723 музейді аралаған екен) деген Багатти-Вальсекки музейіне барған сапары екен. Кемал мырзаның қойын дәптерінде «Музей туралы мынандай соңғы жазбалары бар еді :
 «1. Музейлер қыдыру үшін емес, сезу және өмір сүру үшін керек.  
   2. Музейлердегі  заттың рухын коллекция сездіреді. 
   3. Коллекциямыз музей емес, көрме үйі болып саналады». 
Кемал мырзаның Тешвикие мешітіндегі жаназасына, кітабымыздағы кейіпкерлер тізіміндегі адамдардың бәрі қатысты. Кемал мырзаның оқиғасын жаза бастағаным үшін (барлығы да Пүсіннің оқиғасы дейтін) мақтан ететіндіктерін айтты. Мақсатым кітабымды бір кісінің ойымен ғана емес, басқалардың да ой-пікірін біліп жазу болатын. Заим әрқашан Кемалді жақсы көргендігін, өте шынайы адам болғандығын,  досын сағынғандығын айтқан еді. 
– Шынымен Кемал осы Пүсін ханымның барлық заттарын жинаған ба, шынымен музей жасалып жатыр ма? – деп таңғалып сұрады. 
-Иә, солай, музей жасалып жатыр, – деп жауап бердім. – Мен де кітап арқылы осы музейді жарнамалайтын боламын...
                                                       ***
  ...Пүсіннің құрбысы Жейдамен кездескенімізде, ол Пүсіннің бір фотосуретін Кемал мырзаға сыйлаған еді. Жейданың Мачкадағы үйінен шығып, Кемал мырзамен Нишанташыға қарай түннің үнсіздігін тыңдап біраз жаяу жүрдік. 
Кемал «Мерхамет» тұрғын үйінің алдына келіп тоқтады да, маған қарап күлімсіреді. 
– Орхан мырза, сіздің «Қар» атты романыңызды оқыдым, – деді. – Мен саясатты жақсы көрмеймін. Сондықтан ренжімеңіз біраз қиналдым. Бірақ соңғы тарауын ұнаттым. Мен де сол романның қаһарманы сияқты, оқырманға бір нәрсе айтқым келеді. Оған хақым бар ма? Кітабыңыз қашан бітеді?
– Сіздің музейден кейін, – дедім. Бұл сөз арамызда бір қалжың болып кеткен еді. 
– Оқырманға айтар соңғы сөзіңіз қандай болмақ, Кемал мырза?  
– Орхан мырза! Кітабыңызды оқығандар және музейіміздің қонақтары, бізді жақсы түсінеді деп ойлаймын. 
Осы сөздерді айтып тұрып қалтасынан Пүсіннің фотосуретін алып, «Мерхамет» тұрғын үйінің лампаларынан түскен жарықтан Пүсіннің жансыз бейнесіне көз алмай ұзақ қарады. Мен де оның жанында фотосуретке қарап тұрдым. 
– Қарашы, сұлу ғой, иә! – деді, тура отыз жыл бұрын әкесінің өзіне айтқаны сияқты. 
 Жасамыс екі еркек Пүсіннің «Сұлулық байқауына» түскен фотосуретіне, тоғыз саны жазылған лента тағынып, суға түсетін киімімен түскен суретіне, мөлдіреген жанарына, жарқыраған маңдайына, түп-түзу аяқтарына  қызыға қарадық. Фотодағы көңілсіздеу  жүзіне, сымбатты дене мүсініне фотосуреттің түсірілгеніне отыз төрт жыл өтсе де, біздің басымызды айналдырған сұлулыққа таңғалып, махаббатпен, құрметпен, іңкәр сезіммен қарадық.  
– Өтінемін, бұл суретті музейге қойыңыз, Кемал мырза, – дедім. 
– Кітаптағы соңғы сөзім былай болсын! Осы сөзіммен аяқтаңыз романыңызды. Орхан мырза, өтінемін ұмытпаңыз!
– Ұмытпаймын, Кемал мырза! 
Пүсіннің суретін сүйіп, күртесінің жүрек тұсындағы төс қалтасына салды да, маған жанарын мұңға емес, нұрға толтырғандай күлімсіреп, былай деді: 
– Бәрі де білсін! Мен өте бақытты ғұмыр кештім. Мен өмірде махаббат деген құдіретті сезімге бас идім! Сол үшін де бақыттымын!.. 
                                     (жалғасы бар)

  Түрікшеден аударған: Маржан ЕРШУ