1979 жылы 12 қазанда ҚХР, ШҰАР, Іле Қазақ облысының Текес ауданы Қаражон деген жерінде дүниеге келген. 2003 жылы Іле педагогикалық институтының филология факультетін тәмамдаған.
ҚХР аз ұлт жазушылар қоғамының, ШҰАР жазушылар қоғамының, Іле Қазақ автономиялы облыстық жазушылар қоғамының мүшесі. ҚХР Лушүн атындағы әдебиет институтының 18 кезекті әдеби курсында оқыған.
ҚҰЛЖА
Азамат боп қосылам деп қатарға
Қаражоннан шыққам жалғыз сапарға.
Менің балаң армандарым бүр жарды,
Құлжа дейтін шайыр өсер шаһарда.
Он алтыдан асқан онда өндір ем,
Шатағы жоқ шекпендімен, шендімен.
Ойда-жоқта өзегіме от түсті,
Жанары нұр, жамалы гүл меңліден.
Мақтымқұлы мақамындай көк тілген,
Меңліге арнап жырлар жазып от тілмен,
Жүректі алғаш дір еткізген сол қыз бен-
Құлжаны да құлай сүйіп кеттім мен!
Осы қала болған солай жыр-таған,
Кездерімде бұрқаған да, шырқаған-
Достар ара ішкен аздап шараппен,
Шындыққа да жақын тұрдық бір табан.
Құлжа дейтін шайыр өсер шаһарда,
Ақын болып қосылғасын қатарға-
Анда-санда Қаражонды бетке алып,
Шығам жалғыз сағынышты сапарға.
ТҮННІҢ ИІСІ
...Түннің иісі болатын жұпары өзге,
Сол иісті, рас, сағынам анда-санда.
Есенғали
Оның барын кім ойлаған бұрын да...
Ауылда өстік әр нәрсені ырымдап.
...Ертегідей сұлу, бейбіт ауылдан,
Түннің иісі келуші еді-ай мұрынға.
«Осы бала мұңға бейім неге тым?»-
Жобай жақтан ай да нұрын төгетін.
Шақырса да үйге қайтпай,
Етекте
Түннің иісін иіскей бергім келетін.
Ұжымақтан түскен ғажап нұр деймін,
Жасыл нуда жаңа ашылған бүр деймін.
Асыл апам иісі ме екен, жоқ, әлде-
Жайлаудың ба,
Жылқының ба...
Білмеймін.
Әйтеу, соны иіскей бергім келеді,
Әйтеу, соны иіскей бергім келеді!
Моп-момақан тірлігіне малданып,
Сезбейтіндей, білмейтіндей ел оны.
Түннің иісі-ай!..
Түннің иісі қандай-ды,
Иіскей берем, құмарым бір қанбайды...
О, құдірет!
Бұрымыңның иісі
Жұпары өзге сол иістен аумайды!
Оны мұнда деп қане кім ойлаған,
Бұрқырап тұр...
Қасиетін де жоймаған!
Маған қалай сыйлай салған ақ Тәңір,
Рахатымды қызығына тоймаған?!.
Ұжымақтан түскен ғажап нұр деймін,
Жасыл нуда жаңа ашылған бүр деймін.
Асыл апам иісі ме екен, жоқ, әлде-
Жайлаудың ба,
Жылқының ба...
Білмеймін.
Өзендердей сүйеніш қып даланы,
Бір жас ғұмыр жарқыл қағып барады!
…Бұрымыңдай өрген осы жырымнан,
Түннің иісі аңқып тұрса...
Жарады.
ҰСТАРА
Балалықтың ауылында көп тұрдық,
Бұзау бақтық.
Асық ойнап, доп қудық.
Бас білгізді,
«Басың екеу емес!»- деп,
Ұстараның жүзіндегі өткірлік.
Нелер момын, нелер тентек қағынды-
Бәріміз де бұл «қаруға» бағындық!
«Ұстара ақы» қымбат та емес ол кезде,
Және біздің «алым-берім» әділ-ді.
Бейресми құрылған бір ұйымдай,
Шетімізден тақырбас ек бірыңғай.
Атамыздың тізесіне
Ай санап,
«Байланушы ек» қолға үйірсек құлындай!
Жаз келгендей жадыратып құйқаңды,
Жазушы еді бойдағы ұйпа-тұйпаңды.
...Басым «азат» болғанымен бүгінде,
Ұстарасыз рухымды ұйқы алды.
О, балалық!..
О, лайсаң күн, жайсаң күн,
Маған нені өнеге еттің, ой салдың?!
Ұлтымның рухындай өткірлік,
Уысында кетті екенсің қай шалдың...
«КӨЗҚАРАСУ» – ОЙЫН АТЫ
Білмейміз кім жағынан мойындалды,
Сол жылдар сондай да бір ойын бар-ды...
Құрбы қыз ойда-жоқта бастап беріп,
Жап-жақсы «Ханталапай» жайын қалды!
Отырмыз шарт жүгініп қызға қарап,
Әркім-ақ өзін қайсар құзға балап.
Әуелі шартын айтқан
Сылқ-сылқ күліп,
Сылқым қыз сыр бермейді сыздана қап.
Боранбай дөң-қабағын салқын түйсе,
Бақтияр сергіп салған аңшы итінше.
Онсыз да жұмылуға шақ қап отыр,
Кеңестің «кәріс көзі» сәл кілтисе.
Мен де бір дүрмекке ұшқан «соқыр қарға»,
Күдігім жанарымнан от ұрлауда...
Ойынды ұрыншақ қыз кетті бастап,
Осылай әрі-сәрі отырғанда:
- Мың қойым бар, бағасың ба?
- Иә, бағам!
- Қасқыр келсе, қорқасың ба?
- Жоқ...
- Кәні, пу у-уу!
- !..
О баста-ақ жеңілмеуді мақсат біліп,
Намысын бөріктінің жатсақ та ұғып-
Бір-бірлеп біздер шетке шыққан сайын,
Сайтан қыз мәз болады сақ-сақ күліп.
Біз солай бұзып жаттық «сертімізді»,
Ойынның онан сайын көркі қызды.
Әйтеуір, қысылғанда-
Құдай оңдап,
Боранбай қорғап қалды бөркімізді!..
Бауырында жарқ-жұрқ етіп өмір аунап,
Алға озды уақыт-тұлпар омыраулап.
...Міне, енді сол күндер де алыстаған,
Қу қыздың күлкісіндей қоңыраулап.
ҚАРАША. ҚҰСТАР...
Әр жылы күз келеді...
Іздесең осындайда ізде мені.
Сары далада сарғайып жатам жансыз,
Жанарымда қайтқан құс тізбелері.
Санадан ғайып бұлар...
Сосын да қайтып мұңнан айықтырар?!
Бір жылдық менің сазды ғұмырымды,
Ән етіп қанатынан...
Тайып тұрар.
Білмеймін, Қуаныш па...
Әйтеуір бет түзейтін ту-уу алысқа.
...Туған жерден қайтудың қайғы екенін,
Қалай-қалай сезеді ә, мына құстар!..
Тағы бір күз келеді...
Бірақ, сен енді мені іздемегін.
Өйткені, менің мезгіл-кірпігімде
Қатып қалған соңғы жас үзбелері.
НАУРЫЗКӨК
«Ежелден ықтап қонған бауымыз»- деп,
Әдейі Қыран-қазақ тауын іздеп-
Қондырып жас көктемді қанатыңа,
Хош келдің, айналайын Наурызкөк!
...Қыс тоқсан бу боп ұшып белден белге,
Қыбырлап жан кіретін ел мен жерге.
Нар адым күн де ұзарып қалатұғын,
Құйттай құс, құлдыраңдап сен келгенде.
Сенімен бірге қағып жыл қанатын,
Серпіліп сеңдей ауыр мұңнан ақын,
Жүз үміт мың кеудеге ұя салып,
Дүркіреп дүн-дүние нұрланатын.
Жанында жас келіннің келі тулап,
Шопанның күйек түспей төлі шулап,
Ұйыққан өлекшіндей ұлитын кеп,
Боз таңнан бүлкілдеген бөрі сырғақ.
Үрпек ай ұясынан тыста қапы-
Үрпиіп үркер ауған тұсқа батып...
Аспаннан түскен мың-сан періштедей,
Жауатын жапалақтап Құсқанаты!
...Сен келдің сеніміме сеп болғандай,
Деміңнен табиғатқа леп қонғандай.
Менің де кеуде тұсым бір солқ етті-ау,
Оралмас балалығым кеп қалғандай!..
Тірліктің несібелі дәмін іздеп,
Хош келдің, айналайын Наурызкөк.
Сенем мен:
Қара тас та балқиды енді,
Шалқиды ел ырысы ақ уыз боп!
* * *
Қапшағайда қаймақ қап, кілегей қап,
Бала-толқын ойнайды іле бойлап.
Жарқабаққа жетуге асығады,
Сары жағал тымағын жүре байлап.
Қарамайды артына – арнасына,
Томпаң-томпаң қағады алға асыға.
...Айхай, Жалған!
Кемді күн бала шақтан-
Қиған бөтен қызығың бар ма, сірә?!
Сылқ-сылқ күледі бала-батыр,
Ақ төсінде айдынның салады асыр.
Елемейтін сияқты ештеңені,
Осы қазір болса да заманақыр.
Бала-батыр!
Ісі жоқ қайғы, мұңда,
Керексе оған қисапсыз байлығың да.
Мың бояулы күзгі бау күрсінеді,
Дарияның бір мүйіс айдынында...
Құшып-сүйіп пәруана арна-анасы,
Сылқ-сылқ күледі жар жағасы.
...Садақасына тұрған ба балалықтың,
Мынау бес күн тірліктің қарбаласы!
* * *
Мезгілдің жеміріліп желкеніне,
Айналып барады өмір ертегіге.
Сені де мүжи ме әр кез осы уайым,
Неге-дүр мұңаясың, еркем Іле?!
Алтынжал арнаң лықсып тасымайды,
Ол неге жан жарамды қасымайды?!
Жағаңда үнсіз ғана батам мұңға,
Маған да, білесің бе, осы – қайғы.
Айнала бұлақ құйған ару Іле,
Дертіне бар тірліктің дәру Іле,
Құлқыны құрдым болған қу заманның,
Не десек рауа енді “зәруіне”?!
Таусылар тағдырдың да мың сынағы,
Бар шығар төзімнің де бір шыдамы.
Соны ойлап...
Көкірегімде іштен тынып,
Менің де армандарым тұншығады.
Еркем Іле,
Өкініш өкінтті не, өртеді не?!-
Бәрібір... Ғасырлардан ағып өтіп,
Біз де айналып кетеміз ертегіге.
Қара да тұр!
ДОМБЫРА
Сен туралы әлі айтылар аңыз көп...
Көкірегіңе кімдер қандай тамызды от?!-
Мен білмеймін.
Бірақ, мына жалғаннан
Таба алмас ем сенсіз мағына, мән іздеп.
Екі шегің – екі дүние мысалы,
Бірінен нұр, бірінен мұң ұшады...
Сенсіз мүлде бос қалатын еді ғой,
Қазекеңнің күйге толы құшағы!
Талақ етіп бар байлықты, бар бақты,
Ата-қазақ сені мықтап қармапты...
Ел басына екіталай күн туса,
Ермен бірге сен көтердің салмақты!
Сондықтан да өнерге етіп иелік,
Күмбір қағып өскен халық күй еміп-
Армай жетті алмағайып заманнан,
Сенің нәзік тиегіңе сүйеніп...
Күй ақтарып, зияттанып сөйлесең,
Сенде нағыз арман – азат , ой – көсем.
Кешір мені!..
Сондай сәтте қызынып-
«Айда!»- десем,
Есерленіп «сой!»- десем.
Қүдіреті-ай сенің қоңыр үніңнің,
Қоңырайсам, соны тыңдап жылындым.
Құдайдан соң,
Құдая-шын,
Домбыра,
Сенің ғана құлақкесті құлыңмын!
Бір қазақтай мен де сені сүйемін,
Бір басымды саған ғана иемін!
Қос ішекпен қоңыр елді тербеген,
Сен аман бол, бейіш лептім, киелім!!!
ДӘУЛЕТКЕРЕЙ. «ҚҰДАША»
Күз күні қырдан асып нартқа оранды,
Жапанда мүлгиді кеп қарт тораңғы.
Бапастың домбырасы бауырын жазды,
«Құдаша-ау, жастық дәурен артта қалды!..
Алатын әзілден әр, көрік дудан,
Апырмай, қайда сол кез желік қуған?!
Асығып арман-атпен алға озғанда,
Жеріміз осы ма еді келіп тынған?!
Күйімді тартқызбай-ақ білер, телім,
Сырымды айтқызбай-ақ жүрер, теңім.
Кешегі жалт ойнаған жанарыңды,
Қалайша жаба қалған кіреуке-мұң?!
Жан едім жалғаныңа мұңаймаған,
Мол берді қалауымды құдай маған.
Жалғыз-ақ, жас дәуреннің жәрмеңкесі-
Мұндай тез тарқайды деп кім ойлаған?!
Өткіздік алуа таң мен кешті керім,
Бір арман көкейімді тесті менің.
Шығармай күйден шашау жүрген шақта,
Білсемші сұлулықтың ескірерін...
Міне, енді өзектегі бұлқынысты-
Өрттей боп өкініштің бұлты қысты.
Кеудеме кетпестей боп ұя салған,
Жастықтың жасыл құсы үркіп ұшты!
О, жастық!
Қайран жастық!..
Мәңгі жаса,
...Мен бүгін айта алмаспын әңгіме аса.
Сондықтан, бұлғақтаған бұла күннен,
Арнаған күйім осы, жан Құдаша!..»
* * *
Сам жамырап келеді, сам жамырап,
Жымияды жұлдыздар жанданып ап.
Күнде мұңға шөлдеген, түнде нұрға,
әлдеқайдан сыңсиды ән-маңырақ.
Әлдеқайдан сыңсиды маңырақ-ән,
Еркіңнен тыс жаныңды жадылаған.
Сай сүйегің сырқырар сұмдық үні,
Сиқырлайды бойыңды тағы жаман.
Сыңсиды кеп тылсым үн,
Сиқырлайды,
Кейде кенет кілт тоқтап, тың тыңдайды.
Шыңырауға шым батып...
Сосын қайта
Бебеулейді,
Безілдеп тұр-тұрлайды.
Сам жамырап келеді, сам жамырап,
Әлденені аңсайды жан қаңырап.
Екі көзі қанталап,
Талықсыған
Беймаза түн түреді таңға құлақ.
Сам жамырап келеді...
ҚАРАГӨЗ ТҮН – ҒАШЫҒЫМ
Жалған десін қалайша жалған мұны,
Маған онсыз жалғанның арзан мұңы.
Мен онымен кезіккем жалғыз мәрте,
Сөлкебайы үзіліп қалған күні...
Ол жылаған: тағдырға налып, бекіп;
Мен күлгем: шайтан түртіп шабытты етіп.
Сонда оның қара зер омырауынан,
Жұлдыз моншақ тұрды әнтек тамып кетіп...
«Біз, тегі, осы сәтті тілемей ме ек,
Қарағым, қарагөзім, міне ғой!»- деп
Мен оны бастан-көзден сүйе бергем,
Сүйе бергем мен оны сілемейлеп.
Шыдамай бойда қаным тасығанға,
(Мен, сірә, әлде неге асығам да)-
Ернінен, тамағынан өпкем оны,
Жұпар иісі аңқыған шашынан да...
Сәлден соң көк шалғынға құлағанбыз,
(Бұған дейін қалайша шыдағанбыз)?!
Ол мені ұйқысырап қысып қойды,
Әзірше қоштасудан дін-аманбыз.
Төсеніш, ол – торқадай топырақтан,
Жамылғымыз жап-жасыл жапырақтан.
...Қалғып кетсем керек-ті.
Алдымда тұр
Аузы-басы қисаймай ақымақ таң!
Жалған десін қалайша жалған мұны,
Сөлкебайын жоғалтып алған күні-
Оның барлық қуаныш-қайғысының
Жанарыма жазылып қалған мұңы.
* * *
О, Жүрек,
Неге-дүр
Мұңайдың мұншама?!
Махаббат, мол өмір
Маздатып тұрса да.
Албырт, өр сезім бе
Алапат күшімен,
Көтермес кезіңде
Көлеңке түсірген?!
Жоқ, әлде ақыл ма
Айтқаны төрлемек?!
…Әммеден ақынға
Әуелі сен керек!
Серпілші тезірек,
Жан-тәнім оянсын.
Неден-дүр
О, Жүрек,
Осынша қаяусың?!
Мен саған ырза едім,
Әмірің үшін де.
Жалқы едің, мырза едің,
Жалғызым, кішірме!
ЖАПЫРАҚ-ҚҰС
Әуезіне мұңға үйірсек жан құштар,
Күздің желі дейтін бейбақ дәруіш шал-
Шерте-шерте үзген шерлі шектердей,
Ағаштардан үркіп ұшты сары құстар.
Үркіп ұшты ұясынан ең алғаш,
Сірә, мұнда енді қайтып оралмас...
Арық суы сап тиылған.
Әріде
Томсырайып жататұғын тоған мас.
Жапырақ-құс өкпек желдің өтінде
Шулайды кеп...
Қандай үнмен?
Не тілде?
... Батпырауық ұшырып жүр топ бала,
Шаңы шыққан ескі аңыздың шетінде...
АРТЫҒАЛИ ЫБЫРАЕВКЕ ЕСКЕРТКІШ
1
Арнаған арда өлеңге алғы мұратын,
Бозбала біткеннің бозымы ең, бал ғұмыр ақын!
Алқызыл жібек жейдеңдей алаулап жанып,
Манаурап маңып... сенен де қалды мына күн.
Кеудеңдегі ащы арманмен шыңға да түнеп,
Жүрегің соқтың жұлдызға жыр-дауа тілеп.
Қаламың солай... қапыда сусып та кетті,
Қаршыға-жырың үлгірмей бір ғана түлеп.
Атымтай да едің көрсеткен досыңа нарлық,
Ақкөз ер едің қаймықпас қасынан барлық...
Доспамбет кеткен жүрі жол.
жүре де бердің-
Жиырма бір жаста жалғанның басынан қарғып!
Ажалдың қолы жетпеді анталап ұшып...
Көкжиек тұрды көздері қанталап ісіп.
Саудакент пен Сарысу теңселіп кетті,
Мәңгірген жандай тағдыры малтаға түсіп.
Көрмеске салып көктегі Тәңірі ұққанды,
Уақыт-сайқал атырды “жаңылып” таңды.
Тараздың тосын қазадан құлағы бітіп,
Алматы ауызы аңқайып аңырып қалды...
Бозбала біткеннің бозымы ең, бал ғұмыр ақын,
Боз ала таңға байлаған мәңгі мұратын.
...Ата-қазақтың мүйізгек алақанында,
Насыбай-өлең сенен де қалды бір атым.
2
Адамдар сияр табытқа,
Ақындар бірақ симайды...
Артығали
Ақын ғана емес-ау, бөрі едің сен,
Бір буынның бірегей өрі едің сен.
...Мынау жалған бес күннің-
Итшілемей,
Кешіп кеттің бөріге керегін сен.
Ақын ғана емес-ау, ер болдың сен,
Сермелмейтін жерлерде сермелдің сен.
... Тас-тағдыр тайқығанда-
Табытқа емес,
Жауқазын-жырларыңа жерлендің сен.
3
Өмірі зая мың гүлден-
Жүрекке мейірім, мұң кірген.
...Жауқазын көрсең иіскей жүр,
Ол да ақын шығар, кім білген?!.
КЕРТОЛҒАУ
Бір өлеңді болғаныңша ұлтарып,
Құрып қалғыр қу телефон тіл тауып-
Безектейді.
Ескі досың іздеп тұр,
Енді бұдан қаша алмайсың бұлтарып.
Бір ойыңды алғаныңша пісіріп,
Ас үй жақта жарың қазан түсіріп-
Жүр-жүрлейді тамақ суып қалар деп,
Суып қалған жырыңды әрмен ысырып.
Жұрт қатарлы жаның жалдап нан тауып-
Қаламыңды қойсаң біраз қаңтарып,
Жел ызғыған қара қостай боздайды,
Ар жағыңда бір бәлекет... аңсауық.
Біреу асқа, біреу тойға шақырып,
Қызыл сөзге құлағың да жатығып,
Ортасында өмір, өлең – екі оттың,
Жүргенің сол ұшып-қонып қапылып.
Ішпей-жемей құр мақтауға масығып,
Былай шыға бұла көңілің басылып-
Топыр-топыр қалың тобыр ішінде,
Баратқаның жұмысыңа асығып...
Есіл ғұмыр өтер өстіп күйбеңдеп,
«Сен тимесең, мен де саған тимен!»- деп
Алдарқатар аяр, көлгір, монтаны,
Қоғам тілі өрттен бетер сүйреңдеп.
Бірақ, тағы еркіңнен тыс...
Түн іші,
Отырғаның үстеліңе құнысып.
...Тауықсыз да таң атады.
Тегінде
Жазбай кету керек шығар, дұрысы.
