Өткен ғасырдың басындағы аласапыран, нәубет жылдар (Кеңес Үкіметінің орнығуы, Азамат соғысы, ұжымдастыру, саяси қуғын-сүргін, ашаршылық, түрлі жұқпалы аурулар мен індеттің таралуы және басқасы) қазақ халқының тарихында өшпес із қалдырды. Әсіресе, 1930-1933 жылдардағы ашаршылық еліміздің әлеуметтік және экономикалық құрылымына үлкен әсер етті. Көптеген адамдар дүние-мүлкінен, малынан, жерінен айырылды. Ел экономикасы дағдарысқа ұшырап, халық кедейшілік пен жұмыссыздыққа тап болды. Ашаршылық кезінде халық бас сауғалап, басқа өңірлерге қоныс аударуға мәжбүр болып, босқындыққа ұшырады. Ел-жұрт қатты күйзелді. Осындай зұлмат тарихи кезеңде де Алланың кеңшілігінен, өжет аналарымыздың көзсіз ерлігінен өмірдің есігін ашқан бейкүнә сәбилермен өмір жалғасып жатты.
Теңіз ауданының Нұржау округіне қарасты Жарын Жайық елді мекенінде 1933 жылы 15 сәуірде Дабысұлы Көмекбайдың отбасында Оңдасын есімді ұл дүниеге келді.
Сәби Оңдасын асқар таудай әкесінің аталық қамқорлығын сезініп те үлгермеді. Әкесі дүниеден озды. Әкесіне де қасиетті Қара шаңырағының мұрагеріне деген үкілі үмітінің орындалуын көруді қатал тағдыр бұйыртпады. Анасы Жұмабике сауыншы болып еңбек ететін. (Көмекбай-Жұмабикеден өрбіген алты баладан Әмин, Шернияз, Бәтима, Асылбек жастай бақилық болды. Ал, Оңдасын аға, Күләш апайға өз ұрпақтарының қызығына бөлену бұйырған екен).
Кенеттен басталған 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы кезеңінде мезгілсіз есейген өз тағдырластары тәрізді, бала Оңдасын да балғын балалық пен алаңсыз жастығынан баз кешті. Нағашы атасы Өтеуліұлы Бәтештің тәрбиесінде, анасының жетегінде, асқан төзімділік, ширыққан шыдамдылықпен өмірдің қыр-сырына бейімделіп, көндіккен еді. «Өзен жағалағанның өзегі талмайды» деген халық нақылындағыдай, нағашы атасы Бәтеш (қыздары Жұмабике, Қымбат, Алма) қолындағы жалғыз сиырын сойып, өзіне азын-аулақ етін алып, қалған етті соғысқа кеткен інісінің балаларына қалдырып, «Қиғаш» өзені бойындағы «Мокрий» тартымына қарай көшеді (қызы Алма да сонда тұратын). Ондағы мақсат – бала-шағасын аштықтан аман алып қалу, күн - көріс жасап, жұмысқа орналасу.
Санада сағымданған сол бір елес әлі есінде бала Оңдасынның. Көктемгі өр суының кезі болатын. Атасының кішкентай қайығымен Нұржаудан Утера ауылының құбыла бетінде орналасқан «Мокрий» тартымына 7-8 күн аралығында жеткенше, су жағасында кездескен тал-теректі пана тұтып, түнеуге де тура келді. «Нағашы атам үйінен малдың ішмайын шыжғырып, оны бір ыдысқа қатырып алып шыққан екен (дөңгелек), соны жол бойы шайымызға салып, тамағымызды жібітетінбіз» дейді ол сол күндерді еске алғанда мұңая сөйлеп. Күні-түні алаңдаулы мұңды көңіл, ашқұрсақ күйде, беймәлім тұрмыс-тіршілікке бет түзеуге мәжбүр болған отбасы осылайша тартымға да жетті.
Кешікпей, анасы Жұмабике (1904-1982жж) соғысқа балық аулайтын тартымға жұмысқа орналасады. Халықтың күн көрісі тек балық еді. Жастығы желегін жайған 29 жасында, жесірлік қамытын киген қайран ана! Қыстың қақаған аязы, дауылды боран мен қарда да, тартымда мұздың астынан балық ауланды. Ал, жылдың қалған мезгілінде, құбылмалы ауа-райында, асау толқынмен алыса жүріп, қауіппен үнемі бетпе-бет келіп, табанды төзімділігімен еңбек етті. Балық үш түрлі аулау құралымен, ауысыммен ауланған. Ауланған балық Астрахань қаласына, балық қабылдау орындарына жіберіліп отырған. Анасының аса қайраттылығы сондай, аулау құралының бастапқы бөлігінің қазығын қалған бөлігі су көлігінен суға түсіріліп, тартым жүргізілгенше, жағада тапжылтпай ұстап тұрады екен.
«Бәрі де майдан үшін! Бәрі де Жеңіс үшін!» деген ұранмен, соғыс кезеңіндегі жұмыстың қатаң талаптары да, жүйкеге де, жүрекке де салмақ салды. Тиісті талаптарға сай, жұмыстан қалуға, кешігуге болмайтын. Байғұс анаттек түс мезгілінде ғана, бір жастан асқан Күләшін емізіп кетуге мүмкіндік табуға тырысатын. Қалған уақытта өз ауысымдарының мезгілі жеткенше тартым басында болған. Кейде тіпті, қонып та қалатын. «Күнге берілетін бір балықтан тағам дайындау мен қарындасым Күләшті жылатпай бағу- менің мойнымда еді. Тартымның балықшылары тұратын барактар су ішіндегі биік қазық-діңгектерге орнатылған. Баракка қайықпен келіп, сатылы баспалдақпен көтерілетін еді. Біз де бес жыл бойы осындай баракта тұрдық» дейді Оңдасын аға.
Ал, жаз айларында анасы судың ішінде жүріп, шүйлім теріп, кептіріп, қысқа тамақ қорын дайындайтын. Шүйлім өте құнарлы тамақ болған.
1941-1945 жылдар аралығында «Мокрий» тартымында еңбек еткеннен кейін, 1945 жылы қаңтар айында, сақырлаған сары аяз, үскірік желде мұз үстімен жаяулатып, атасы, анасы, қарындасы Күләш төртеуі Утера ауылына түнделетіп жетеді. Мұнда атасының туған қарындасы Нұрхан тұратын еді. Утерадан Жамбыл ауылына жетіп, анасы «Комминтерин» ұжымшарының «Кіші Шешен» сауын фермасына сауыншы болып орналасады. Анасы сауыншы болған кезде де, тауқыметі жетерлік еді. 10-15 сиырды сауып, едәуір арақашықтықтағы арнайы орынға түйе арбамен сүтін тапсыруға баратын, онан кейін қаймағынан айырылған сүтті түйе арбамен айран дайындайтын орынға жеткізу керек болатын. Кешкі сауынды да осылай өткеретін. Сондықтан, кейде түнімен жүріп оралатын кездері көп еді. Бала Оңдасын анасының жұмысына қолғабыс жасап, бір тыным таппайтын, бұзауларды да бағатын. Сауыншылармен бірге, мал азығын дайындау, шөмеле үю сияқты қолынан келетін жұмыстарына атсалысатын.
«Қарағым, бала кезімізде біз нанды көрмей өстік, құмаршық теріп, соны талғажау ететінбіз. Ол кезде қыс өте қатты болатын, қар қалың. Көрген қиындық ерте есейте ме, әйтеуір, барлық бала шаруақор еді. Аналарымызға қолғабыс үшін далаға шыққанда, омбылап жүре алмайтынбыз. Үстімізді – көнетоз киім. Аяқ киім де жоқ еді. Боршын кидік, яғни, теріден жасалған аяқ киім, ішіне ұлтарақ орнына қамыстың «үлдірігін» салатын едік» дейді бұл күнде ел ішінде ардақты қария...
Атасы Бәтеш 1945 жылы сәуір айының аяғында дүниеден озады. Жастайынан көрген тұрмыс тауқыметі мен тынымсыз табанды еңбек етуі, денсаулығына зардабын тигізбей қойған жоқ.
«Жақсы күніңде жаныңда табылғанды емес,
Қиын күнде демегенді дос сана» деген Хазіреті Мәулана.
Оңдасын аға Бәтеш атасының қамқорлығын ешқашан ұмытпақ емес. Қиын-қыстау кезеңдерде өз отбасымен қатар, буыны бекіп, қабырғасы қатпаған өзіне, сәби қарындасы Күләшқа және азаматынан жастай қалған анасына теңдессіз қолдау көрсеткені есінде. Бәтеш атасы аузы дуалы, елге сыйлы адам болған. Молда еді. Жиенінің ерекше есімін де сол кісі қойған екен. «Тура жолда болсын, абыройын жоғалтпасын» деп, адамдықтың жолын аманаттаса керек.
1953 жылы Жамбыл ауылындағы «Комминтерн» мен Дәшіндегі «Жанаталап» ұжымшарлары бірігіп, С. М. Киров атындағы ұжымшар болған. Кейіннен С. М. Киров атындағы кеңшар болып аталады. Анасы Жұмабике осы кеңшарда сауыншы болып істеп, кейіннен зейнеткерлікке шығады.
Оңдасын Көмекбайұлы Жамбыл ауылындағы Панфилов мектебіне 1946 жылы барып, бес жыл оқып, анасының «Жаңаталап» ұжымшарына сауыншы болып ауысуына байланысты, Ы.Алтынсарин атындағы мектепте оқуын жалғастырады.
Осы мектептің 8-ші сыныбында оқып жүргенде, 1954 жылы Кеңес Армиясы қатарына шақырылып, Германияның Гарделеген қаласындағы №86860 Әскери бөліміне алынады (механизированный пехотный полк).
1954-1956 жылдар аралығында полктың ротасында мерген-атқыш (стрелок), санитарлық нұсқаушы (санинструктор) дайындығынан өтіп, әскери борышын 1957 жылдың желтоқсан айында абыроймен өтеп, туған жерге оралады.
1958 жылдың қаңтар айында аудандық Санитарлық эпидемиологиялық станциясына (СЭС) дезинструктор болып жұмысқа қабылданады. 1959 жылы Зормата ауруханасында, 1962 жылы Кудряшов Өкпе аурулар шипажайында дезинструктор болып жұмыс жасайды.
1964 жылы аудандық СЭС-ке ауысып, жұмыстан қол үзбей жүріп, 1965 жылы сырттай, Алматы қаласындағы дезинструкторлар даярлайтын курсын бітіреді және осы мекемеде 1988 жылға дейін 24 жыл үзбестен еңбек етеді.
Карсаков Оңдасын Көмекбайұлы 1988 жылдан 1997 жылы зейнеткерлікке шыққанша, аудандық Дезинфекция станциясында дезинструктор болып жұмыс жасады.
Балалық шағы соғыс жылдарына және соғыстан кейінгі кезеңге тұспа-тұс келген аға ұрпаққа тән тағы бір қасиет - еңбекқорлық.
Оңдасын Көмекбайұлы көрсетілген мекемелерде еңбек еткен кезеңінде де, маман ретінде жауапкершілік пен орындаушылық тәртіптің тізгінін босатқан емес.
Өйткені, санитарлық-эпидемиологиялық ережелер мен нормалардың сақталуы да, дезинфекция әдіс-тәсілдерінің орындалуы да, денсаулық сақтау талаптарына байланысты болатын. Сондықтан, түрлі жұқпалы аурулар, індеттердің алдын алу бағдарында, халықтың денсаулығы сақталуында да білікті маман Оңдасын ағаның еңбегі өлшеусіз еді.
Осылайша, ізденімпаз маман, қоғам дамуының «қазанында» ширығып-шыныққан болатын.
Ы.Жақаев «Еңбектің көзін тапқан –байлықтың өзін табады» дегеніндей, 39 жыл адал жасаған еңбегінің нәтижесінде бірнеше аудандық, облыстық марапаттарға ие болды. 1976, 1979 жылдары Социалистік жарыстың жеңімпазы белгісімен және 1985 жылы Еңбек ардагері медалімен марапатталған.
Оңдасын Көмекбайұлы 1966 жылдың 6 желтоқсанында Қыдырәлиева Мақпалмен (1932-2010жж) отау құрып, әулеттің тізгінін ұстап, анасын ардақ тұтып, ұрпағын ұлағатқа ұйытқан шаңырақ иесіне айналды. 1968 жылы Абай есімді ұлы, 1972 жылы Зәмзәгүл есімді қызы дүниеге келді.
Ұлы Абай 1997 жылы 29 жасында дүниеден озғанда 64 жастағы Оңдасын ағаға енді ғана өсіп-жетіліп, кемелденген кезінде қара шаңырақтың иесі болатын мұрагерінен айырылу өте ауыр соққы болғаны рас. Алайда, қайратты әке Алланың ауыр сынағына да төтеп бере білді.. Сабырды тірек тұтты..«Қайғысыз ақыл-тұл» - деген екен Мәшһүр Жүсіп бабамыз. Қызының амандығын тілеп, оның болашағы үшін, үмітін үкілеп, көңіліне жұбаныш тапты.
«Өмір шыдамдылығымды қанша сынаса да, мен сабырлылығымды жоғалтқан жоқпын» деген ұстаныммен өмір жалғасын тапты.
Жұбайы Мақпал Қыдырәліқызының да балалық шағы соғыстың отты жылдарымен тұспа-тұс келген. Мақпал ананың асқар таудай әкесі Жұбанов Қыдырәлі мен әкесінің бауырлары төрт ағайынды Жұмағалиев Даулекен, Тыспаев Мұқтар, Тыспаев Ізбасқан, Тыспаев Мақсот бәрі бірдей соғысқа аттанып, хабарсыз кеткен, соғыстан оралмаған (соғысқа аттанғанда әкесі 45 жаста, інілері 20 жастан асқан кездері екен).
Мақпал жастайынан еңбекке араласып, аурулы анасы мен өзінен кейінгі бауырларын қамқорлаған. Өзінен кейінгі сіңлілері Нәсіп, Мазкураны оқытып, отбасын құруларына көмектескен. Тұрмыс тауқыметін тарта жүріп, қиындыққа мойымаған қайсар ана, өзі де еңбектен қол үзбеген.
Мақпал ана фәниден озғанша көңіл түкпірінде, көкірек көмбесінде соғыстан оралмаған әкесі мен ағаларына деген сартапталған сағыныш, «жүздерін көрсем»-деген бейкүнә үміт, ең болмаса бақилық тапқан жерлері туралы дерек келсе деген жан-сыр шырағданын өшірмей өтті. Марқұм ана, жан жарасына дауа таба алмағаны сонша, соғыс туралы киноларды да көруге дәті бармай, өшіріп тастайды екен.
Мақпалдың әкесі мен бауырлары соғысқа кетпестен бұрын жылқы баққан. Сол жылқыларды майданға жеткізу тапсырмасымен, жылқыны Волгоград қаласына дейін айдаған кездері болған. Сол кезде, есте қаларлық оқиға болған екен. Майданға жөнелту үшін, жеткізілген жылқыларды, пойызға тиеп жатқан кезде, үйірден жирен айғыр сытылып шығып қашқан. Соңынан екі салт атты қуса да жеткізбеген. Қайран, туған жердің құдіреті. Жылқы елге оралған екен. Көзкөргендер, олардың ұрпақтары әлі таңдана еске алады.
Соғыс зардабынан 1-5 жас аралығында, бес жыл бойы анасының мейіріміне емес, толқындар ағысының тербелісіне көбірек бөленген Күләш кейіннен, анасы мен ағасының саясында өсіп, жастайынан еңбекке араласады. Киров кеңшарында сауыншы, «Октябрь» кеңшарында жұмысшы, Нұржаудағы «Қазақстан» кооперативінің кірпіш цехында жұмысшы, осы кооператив таратылған соң, аудандағы ПМК-5 ауыстырылып, мұнда да кірпіш цехында жұмысшы боп еңбек етіп, 1995жылы зейнеткерлікке шыққан. Жұбайы Каресов Ермек (1938-1970жж), кеңшарда тракторшы болған, 1957 жылы Новобогатта арнайы курс бітіріп, шынжыр табанды тракторды тізгіндеген.
Бәтеш атасының отбасы, Жұмабике ана мен жасөспірім балалар Оңдасын, Мақпал және осы кісілер сияқты жасөспірімдер соғыс жылдарындағы және соғыстан кейін шаруашылықты қалпына келтіру бойынша, ауданымыздың тыл еңбеккерлерінің қатарында (көбіне қыздар, әйелдер, балалар) Ұлы Жеңіске деген бұлжымас сенімі мен жанпидалық төзімді еңбегі риясыз тағзым сезімін туындатады.
Ал, ана мен баланың жанкештілік еңбегі арқылы, тұтас бір әулеттің тағдырының қалыптасуын көруге болады. Әулеттің қалыптасуы – «тар жол-тайғақ кешкен» аға ұрпақ еңбегінің еліміз тарихындағы өткел-белестерімен шежіреленген.
«Кімде кім Ислам дініне кіріп, Аллаһ тағаланың азды-көпті берген дүниесіне шүкіршілік етіп және оған қанағат етсе, ақыретте және дүниеде Аллаһ тағаланың рахымына жетеді» делінген Хадисте.
Оңдасын Көмекбайұлы жасы 90-нан асса да, сергек, жаны жайсаң, қонақжай, көпшіл, қайырымды, өскелең ұрпақ тәрбиесінің, ұлттық құндылықтарымыздың тамырынан ажырамауына тілекші.
Иә, өмір бойы әкенің аялы алақанын аңсап, өзегі өртеніп, жанын мұң-шер сыздатса да, ардың сүтін емген, ақ бесікте тербелген Оңдасын аға, ел тарихының сол бір зобалаң жылдарын жиі еске алады. Әр атқан таңына, әр күніне шүкіршілік айтып, осындай күнді көргеніне Аллаға ризашылығын білдіріп отырады.
85 жастағы қарындасы Күләш салихалы ұрпағы Шалттықтың қызығына бөленіп, Құрманғазы ауданының Нұржау ауылында тұрады.
Құрманғазы ауданының Құрманғазы ауылында тұратын қызы Зәмзәгүл Мемлекеттік қызмет саласында 27 жылға жуық жұмыс жасаған. Атырау облыстық Мәслихатының депутаты.
Құрманғазы ауданының Отбасын қолдау орталығының бөлім басшысы. Шаңырақтың дарабоз үміті Төрехан Арманұлы Астана қаласындағы Л.Гумилев атындағы ұлттық мемлекеттік университетін бітірген. Атырау қаласында құқық қорғау саласында еңбек еткен. Қазіргі кезде, «Ембімұнайгаз» АҚ-да жұмыс жасайды.
Ұлттың қайыспас қара нарындай дана қария Карсаков Оңдасын Көмекбайұлы - ұрпақтарының аялы алақанында алаңсыз ғұмыр кешіп, елге батасын беріп отырған абыз.
Ескерту: соғыс кезінде әскерлердің ұзақ марш жасауы, қиын жағдайларда жүруі көбінесе аяқ киімге ауыртпалық түсіреді. Қамыстың үлдірігі жеңіл әрі жұмсақ, ұлтарақ ретінде аяқ киімнің ішіндегі ыңғайсыздықты азайтып, әскерилерге жаяу жүргенде жайлылық сыйлайды, яғни, жұмсақтығы, ылғал сіңіргіштігі, жеңілдігі көп жағдайда пайдалы екен.
